Η άμεση ανάγκη λήψης μέτρων στήριξης της πρόληψης και της θεραπείας
*Σοφία Σκλαβενίτη
Οι συνθήκες που διαμόρφωσε η πανδημία του κορονοϊού, ιδιαίτερα οι περίοδοι της καραντίνας, οδηγούν σε επιδείνωση όλων των πλευρών της χρήσης και εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες : την έναρξη, τη συστηματοποίηση της χρήσης, την υποτροπή στη χρήση, την εγκατάλειψη της θεραπείας. Το παραπάνω αποδεικνύεται τραγικά από τα στοιχεία της περιόδου σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στη χώρα μας.
Στην Ολλανδία κατά τη διάρκεια του 1ου lockdown σχηματίστηκαν οι μεγαλύτερες ουρές που έχουν σχηματιστεί πότε έξω από τα coffee shops για στοκάρισμα κάνναβης, σε σημείο να εξαντληθούν τα αποθέματα. Μάλιστα, μετά από 15 μέρες η ολλανδική κυβέρνηση αποφάσισε το άνοιγμά τους υπό το φόβο ότι ο κόσμος θα στραφεί στο παράνομο εμπόριο.
Στον Καναδά οι πωλήσεις κάνναβης το έτος 2020 αυξήθηκαν έως και 600%. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 6,5% των Καναδών παραδέχτηκε ότι αύξησε την εβδομαδιαία χρήση κάνναβης για να αντιμετωπίσει το άγχος που δημιούργησαν οι συνθήκες της πανδημίας.
Σε διάφορες πολιτείες των ΗΠΑ τα cannabis shops θεωρήθηκαν μαγαζιά με είδη πρώτης ανάγκης και έμειναν ανοιχτά όλο το διάστημα της καραντίνας, ενώ δεν έλειψαν και τα δημοσιεύματα σε εφημερίδες διεθνούς βεληνεκούς που ανέφεραν την κάνναβη ως «ίσης αξίας με το γάλα και το ψωμί». Σύμφωνα με τα στοιχεία, σημειώθηκε διπλασιασμός των πωλήσεων κάνναβης στις ΗΠΑ μέσα σε λίγες μόνο μέρες του Μαρτίου, δηλαδή ούτε καν στην καρδιά της καραντίνας.
Στη χώρα μας σύμφωνα με την ανάλυση λυμμάτων της Ψυτάλλειας παρουσιάστηκε αύξηση 67% στη χρήσης κοκαϊνης και 650% στη χρήση αμφεταμίνης κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας.
Φαίνεται πως η αδιέξοδη διαχείριση της πανδημίας όπως και η νέα κρίση που εκδηλώνεται ενέτεινε σε πλατιά λαϊκά στρώματα διεθνώς την αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα. Η κοινωνική αποστασιοποίηση αύξησε τα αισθήματα εγκλωβισμού, μοναξιάς, δηλαδή παράγοντες που πυροδοτούν τη χρήση ναρκωτικών σαν μια μορφή αυτοθεραπείας. Αυτά, σε συνδυασμό με την χρόνια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να αθωωθεί η χρήση ναρκωτικών με αιχμή την κάνναβη, δημιούργησαν το έδαφος για μεγαλύτερη ζήτηση.
Παράλληλα, φάνηκε ότι το εμπόριο ναρκωτικών δεν επηρεάστηκε καθόλου παρά τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα. Η μόνη διαφορά παρατηρήθηκε στους τρόπους διακίνησης, με αύξηση των πωλήσεων μέσω διαδικτύου, κυρίως μέσω Darknet όπου δημιουργήθηκαν και νέες, ειδικές πλατφόρμες προώθησης. Ενώ φυσικά δεν έλειψαν και ψευδείς ειδήσεις με κατεύθυνση την αύξηση των κερδών από τα ναρκωτικά όπως μια σειρά «πληρωμένων» ερευνών που αναζητούσαν στην κάνναβη αλλά και σε άλλα ναρκωτικά τη θεραπεία για τον κορονοϊό! Το αποκορύφωμα ήρθε όταν το Υπουργείο Υγείας της Γαλλίας αναγκάστηκε να ασχοληθεί με το θέμα και να εκδώσει επίσημη ανακοίνωση που έλεγε το αυτονόητο, ότι «η κοκαΐνη δεν προστατεύει από τον κορονοϊό». Αυτό μάλιστα, την ώρα που ο ΟΗΕ έκανε την εκτίμηση ότι «η Ευρώπη πλημμύρισε από κοκαΐνη», αφού οι κατασχέσεις της ουσίας αυξήθηκαν κατά 20% σε σχέση με την περσινή ίδια χρονική περίοδο.
Αποδεικνύεται λοιπόν πως το ζήτημα των εξαρτήσεων συγκαταλέγεται στις σοβαρές, παράπλευρες απώλειες της πανδημίας. Παράλληλα, αποδεικνύεται περίτρανα πως αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο δεμένο με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Επηρεάζεται άμεσα από αυτές, παίρνοντας νέα κάθε φορά χαρακτηριστικά. Τι έχουν να πουν οι υποστηρικτές του «ατομικού δικαιώματος» στη χρήση μπροστά στη σημερινή κατάσταση;
Είναι μήπως προσωπική επιλογή κανενός ο εγκλεισμός και η έλλειψη κοινωνικοποίησης; Προσωπική επιλογή το σταμάτημα της δουλειάς ή δημιουργικών δραστηριοτήτων; Ο φόβος για το αύριο; Από προσωπική επιλογή δεν πήρε κάποιος τη στήριξη που ίσως χρειαζόταν αυτή την περίοδο;
Είναι όμως πολιτική επιλογή το ότι δεν υλοποιήθηκε ούτε μισή καμπάνια πρόληψης κατά των εξαρτήσεων αντίθετα βλέπουμε κάθε δεύτερη διαφήμιση στην τηλεόραση να φέρνει «το καζίνο σπίτι μας». Πολιτική επιλογή το ότι δε δόθηκε ούτε ένα ευρώ παραπάνω, ότι δεν έγινε ούτε μία νέα πρόσληψη στα κέντρα πρόληψης και στα θεραπευτικά προγράμματα, ενώ οι συνθήκες πολλαπλασίασαν τις ανάγκες στήριξης αλλά και τις πιθανότητες υποτροπών.
Αντίθετα, μέσα στο 2020 είχαμε δεκάδες παρεμβάσεις που διευκολύνουν την αγορά κάνναβης όπως πχ. την αποποινικοποίηση της κάνναβης σε Ομοσπονδιακό επίπεδο στις ΗΠΑ, την αφαίρεση του CBD (κανναβιδιόλης) από τη λίστα ναρκωτικών και την κοινή ευρωπαϊκή νομοθεσία που ετοιμάζει η ΕΕ για την αποποινικοποίηση της ευφορικής χρήσης, την απόφαση του ΟΗΕ μετά από πιέσεις για αφαίρεση της κάνναβης από το παράρτημα με τα άκρως επικίνδυνα και χωρίς θεραπευτική αξία ναρκωτικά, το νομοσχέδιο που περιμένουμε και στη χώρα μας για απελευθέρωση της καλλιέργειας κάνναβης και πολλά ακόμα…
Γιατί αποδεικνύεται πως η κάνναβη αποδεικνύεται πεδίο δόξης λαμπρό για τη διατήρηση ή και αύξηση των κερδών μπροστά στη νέα κρίση γιατί ως κλάδος έχει τεράστια ανάπτυξη. Μόνο στην Ευρώπη την επόμενη 7ετία αναμένονται 115,8 δις από την αγορά κάνναβης, με τα μεγαλύτερα ποσοστά κερδών να αφορούν την ευφορική της χρήση. Δεν είναι τυχαίο που πλέον στην βιομηχανία κάνναβης μπαίνουν κολοσσοί πχ. Nestle, Phizer, βιομηχανίες ποτών ενώ έχουν αρχίσει να σχηματίζονται και τα πρώτα μονοπώλια. Άλλωστε, απροκάλυπτα στα κοινοβούλια πολλών χωρών πχ. Γαλλία, Ην Βασίλειο, Ιταλία η κάνναβη παρουσιάστηκε από βουλευτές κομμάτων ποικίλων χρωματισμών ως απάντηση στη νέα κρίση. Μ’ ένα σπάρο δυο τρυγόνια δηλαδή : και αύξηση της κερδοφορίας και πρόληψη κοινωνικών αντιστάσεων.
Στεκόμαστε ειδικά στο ζήτημα της κάνναβης γιατί ως ουσία απαντάται σε 5πλάσια ποσοστά χρήσης σε σχέση με άλλες. Η προσπάθεια απενεχοποίησής της όλα αυτά τα χρόνια σε συνδυασμό με την υπερπροβολή χρηστικών ή ευεργετικών ιδιοτήτων που της προσδίδονται έχει ήδη φέρει τραγικά αποτελέσματα :
- Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά στην ΕΕ σχεδόν οι μισοί από τους 16χρονους μαθητές κάνουν χρήση κάνναβης στις χώρες που είναι νόμιμη ή συνταγογραφείται ως «φαρμακευτικό» προϊόν.
- Ο DEA παρατηρεί ότι στις ΗΠΑ την δεκαετία 2007-2017 (διάστημα που ψηφίστηκαν οι νόμοι για τη νομιμοποίηση της ιατρικής ή της ευφορική της χρήσης) οι περιστασιακοί χρήστες κάνναβης αυξήθηκαν κατά 63% και οι καθημερινοί κατά 130%.
Η κατάσταση στην Ελλάδα με βάσει τα τελευταία στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ και την τελευταία έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ διαμορφώνεται ως εξής :
- Την τελευταία δεκαετία έχουν αυξηθεί κατά 183% οι αιτήσεις για θεραπεία από κάνναβη, με το 26,9% των εξαρτημένων που απευθύνονται στα θεραπευτικά προγράμματα να την αναφέρει ως κύρια ουσία χρήσης.
- 9/10 εξαρτημένους ξεκίνησαν τη χρήση ουσιών με κάνναβη.
- 2 στους 5 16χρονους μαθητές βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εξάρτησης από την κάνναβη (2015 : 1 στους 6).
- Το 50,8% των 16χρονων θεωρεί ακίνδυνη τη δοκιμή της κάνναβης (2015: 36,5%), το 33% την περιστασιακή της χρήση (2015 : 23,5%) και το 11,4% την συστηματική χρήση της ουσίας (2015 : 7,8%).
- Το 30,8% των μαθητών πιστεύει ότι έχει έστω και έναν συμμαθητή που κάνει χρήση κάνναβης.
- Το 27,6% των 16χρονων θεωρεί εύκολη την πρόσβαση την κάνναβη (2015 : 22,8%)
Παρά τα αδιάσειστα αυτά στοιχεία η κυβέρνηση της ΝΔ στην Ελλάδα έπραξε όπως και οι προκάτοχοι της, στον τομέα της πρόληψης και της θεραπείας. Τα μόλις 75 Κέντρα Πρόληψης παραμένουν υποστελεχωμένα (π.χ. 7 εργαζόμενοι για ολόκληρο το Δήμο Αθηναίων, μη λειτουργία σε Πειραιά και Αν. Αττική). Γίνεται έτσι ακόμα πιο δύσκολο το έργο τους ιδιαίτερα στις νέες συνθήκες που έχει επιβάλλει η καραντίνα. Ενώ δεν πήρε κανένα μέτρο προετοιμασίας και ενίσχυσης των αντανακλαστικών των νέων απέναντι στα ναρκωτικά, εν όψει του δεύτερου κύματος κορονοϊού για το οποίο προειδοποιούσαν όλοι οι επιστήμονες. Συμμετοχή σε προγράμματα πρόληψης είχαν μόλις 530 φοιτητές, το 6% των μαθητών, το 2,5% των καθηγητών. Από τα προγράμματα Αγωγής της Υγείας, θεματολογία σχετική με την πρόληψη, είχαν μόλις το 2% στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το 0,5% στην πρωτοβάθμια. Μόλις 4082 στρατεύσιμοι συμμετείχαν σε 16 παρεμβάσεις στο στρατό. (ΕΚΤΕΠΝ, 2019)
Η έναρξη και αύξηση της χρήσης δε θα σταματήσει δυστυχώς με την έξοδο από τα περιοριστικά μέτρα, αλλά θα συνεχιστεί κι αργότερα όπως έδειξε και η θλιβερή πείρα από την προηγούμενη οικονομική κρίση, αφού θα φουντώσουν οι πιέσεις και θα ορθωθούν νέα αδιέξοδα στη νέα γενιά. Η τελευταία Παγκόσμια έκθεση του ΟΗΕ έφερε στο φως τα εξής στοιχεία σε σχέση με αυτό το ζήτημα :
- Άνθρωποι από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαλωτότητα για ροπή προς τη χρήση ουσιών, την εξάρτηση και την πολυτοξικομανία σε σχέση με τους πιο εύπορους. Σε αυτό συμβάλλουν οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες όπως η ανεργία, φτώχεια, η περιορισμένη εκπαίδευση, η περιθωριοποίηση.
- Η χρήση ναρκωτικών είναι υψηλότερη στις «ανεπτυγμένες» χώρες γιατί εκεί υπάρχουν περισσότερες κοινωνικές ανισότητες που εντείνουν το άγχος αλλά και γιατί οι κοινωνικές ανάγκες δεν καλύπτονται από δημόσιες πολιτικές.
- Από το 2011 έχουν δημοσιευτεί 130 έρευνες που σχετίζουν την ανεργία με τη χρήση ουσιών. Στις ΗΠΑ για κάθε 1% αύξηση της ανεργίας αυξάνεται 1,5% η χρήση κάνναβης και 0,23% οι θάνατοι από ναρκωτικά. Κάτι που ζήσαμε και στη χώρα μας την περίοδο της προηγούμενης καπιταλιστικής κρίσης με την άνοδο χρήσης κάνναβης σε ανέργους, με τους νομούς Άρτας και Πτολεμαϊδας να είναι πρωταθλητές στην ανεργία, τη σχολική διαρροή και τη χρήση ουσιών, με την έλλειψη κινήτρου για θεραπεία στους χρήστες, με τα «ναρκωτικά των φτωχών» όπως το σίσα να κατακλύζουν τις πιάτσες.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι μπροστά στις συνθήκες που διαμορφώνει ο εκρηκτικός συνδυασμός πανδημία-κρίση το αντιναρκωτικό κίνημα, συνολικά το λαϊκό κίνημα έχει μεγάλες ευθύνες απέναντι. Γι αυτό και ως ΕΣΥΝ προτάξαμε το ζήτημα της αύξησης της πρόληψης μέσα στην καραντίνα, αποτελώντας μάλιστα τον μοναδικό φορέα που ανέδειξε αυτό το φαινόμενο κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, διεκδικώντας και ουσιαστικά μέτρα προστασίας για τους ενεργούς χρήστες είτε βρίσκονται σε θεραπευτικό πρόγραμμα είτε όχι γιατί παρουσιάζουν μεγάλη ευαλωτότητα και θνησιμότητα απέναντι στις συνέπειες της COVID-19.
Γνωρίζουμε βέβαια καλά πως οι κεντρικές πολιτικές για τα ναρκωτικά ευθυγραμμίζονται με τη λογική «μείωσης της βλάβης», δηλαδή τη συντήρηση του προβλήματος μέσω υποκαταστάτων, μέσω του στησίματος χώρων εποπτευόμενου θανάτου, του κρυψίματος δηλαδή του προβλήματος κάτω από το χαλάκι. Μιας αντιεπιστημονικής και επικίνδυνης λογικής που ενισχύει τον ψευδή διαχωρισμό των ναρκωτικών σε μαλακά και σκληρά, υποτιμά τον κοινωνικό θάνατο ανάγοντας σε κύριες τις βιολογικές συνέπειες της εξάρτησης και τελικά απομακρύνει από τις πραγματικές αιτίες γέννησης του φαινομένου που έχουν τις ρίζες τους στην ίδια της κοινωνική δομή, αθωώνοντάς την.
Αυτό έδειξε και ο τελευταίος στρατηγικός σχεδιασμός της ΕΕ για τα ναρκωτικά που φτάνει μέχρι το σημείο να βαφτίζει πρόληψη κατασταλτικές πολιτικές που υπηρετούν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο νόμιμο και παράνομο εμπόριο. Δεν περιμένουμε κάτι καινούριο ούτε από το επερχόμενο Σχέδιο Δράσης της κυβέρνησης για τα ναρκωτικά που αναμένουμε το αμέσως επόμενο διάστημα.
Οι προτεραιότητες που δεν έθεσε και η κυβέρνηση της ΝΔ απέναντι στην γιγάντωση του φαινομένου της χρήσης και εξάρτησης επιβεβαιώνουν πως ο αγώνας ενάντια σε όλα τα ναρκωτικά, στις συνέπειες που διαμορφώνουν στους όρους συνείδησης και δράσης της νέας γενιάς είναι πρωτίστως υπόθεση του λαού, είναι δικός του αγώνας.
Συμπληρώνει την πάλη για θωράκιση και προστασία της υγείας και της ζωής μας, την πάλη για τη διασφάλιση της επιβίωσης. Και από τη σημερινή μας εκδήλωση καλούμε κάθε άνθρωπο που προβληματίζεται να δυναμώσει τις γραμμές του ΕΣΥΝ, να εισάγει το μέτωπο απέναντι στην ανοχή, τη χρήση και εξάρτηση από τα ναρκωτικά σε ζήτημα πάλης πρώτης γραμμής από όποιο πόστο και αν δρα στην καθημερινότητά του.
*Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στη διαδικτυακή εκδήλωση των παραρτημάτων του ΕΣΥΝ ΑΙΓΑΛΕΩ – ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ, στις 27/2/2021, από την Σοφία Σκλαβενίτη, ψυχολόγο, μέλος της Γραμματείας του ΕΣΥΝ