Παναγιώτης Κατηφές*
Εισαγωγή
Για το ΕΣΥΝ η πάλη ενάντια σε όλα τα ναρκωτικά, αλλά κυρίως στον τρόπο ζωής που αυτή συνοδεύει, – δηλαδή την απόσυρση, την ατομική λύση, τη φυγή από τα κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα, ήταν πάντα ζήτημα «πρώτης γραμμής».
Είναι ζήτημα που σχετίζεται άμεσα με τη διαμόρφωση συνείδησης, κυρίως στη νέα γενιά, και κατ’ επέκταση και στη διαμόρφωση κοινωνικής δράσης.
Σε μια κοινωνία που έχει να προσφέρει μόνο φτώχεια, ανεργία, πολέμους, προσφυγιά, αμάθεια, υποκουλτούρα, σεξουαλική κακοποίηση και εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου σώματος – αυτός είναι ο κόσμος που πλασάρει και τα ναρκωτικά ως τρόπο ζωής – ως μέσο κοινωνικής χειραγώγησης – αλλά και ως εμπόρευμα που αποφέρει τεράστια κέρδη.
Θέτουμε αυτό το ζήτημα εξ αρχής γιατί αν το θέλετε εκεί βρίσκεται και η μήτρα του ζητήματος – δηλ σε ποια κοινωνία, μέσα σε ποιες κοινωνικοικονομικές συνθήκες βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί ένα κοινωνικό φαινόμενο – σε ποια κοινωνική και οικονομική στιγμή το μελετάμε.
Ο τρόπος, η μεθοδολογία, η οπτική, τα εργαλεία με τα οποία μελετάς ένα κοινωνικό φαινόμενο είναι αυτά που σε οδηγούν και στα μονοπάτια αντιμετώπισής του – ο τρόπος που ορίζεις και μελετάς λοιπόν το κοινωνικό φαινόμενο των ναρκωτικών σε οδηγεί και σε αποτελεσματικές προσεγγίσεις αντιμετώπισης του
- Πχ ο ορισμός ότι η εξάρτηση είναι «μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος» που εκπορευτεί από την αντιεπιστημονικά επικρατούσα κυρίαρχη αντίληψη και τάση ιατρικοποίησης ενός κοινωνικού φαινομένου εύκολα οδηγεί σε μια γενικευμένη αντιμετώπιση του με καθαρά ιατρικούς όρους (πχ υποκατάστατα οπιοειδών ή προγράμματα ναλοξόνης απλά για να μην πεθαίνει ο χρήστης ή οι ΧΕΧ). Αυτή η αντίληψη και ενίσχυση της «μείωσης της βλάβης» που είναι ο πυρήνας της πολιτικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά είναι ταφόπλακα για την ίδια την πρόληψη αλλά και τη θεραπεία. Δυστυχώς αυτή η πολιτική ακολουθείται, ενισχύεται και γενικεύεται στη χώρα μας, με τις Κυβερνήσεις να εναλλάσσονται αλλά στον τομέα της αντιμετώπισης των ναρκωτικών και των εξαρτήσεων η μια να συνεχίζει επ’ άξια το έργο της άλλης ως προς την συνειδητή υποτίμηση του φαινομένου.
- Πχ η αντιεπιστημονική θεώρηση περί «σκληρών και μαλακών ναρκωτικών» που εκπορεύεται από μια νομικίστικη θεώρηση και στοχεύει στη νομιμοποίηση ναρκωτικών για το κέρδος –είναι άλλη μια ταφόπλακα για την πρόληψη. Σ’ αυτά τα πλαίσια τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί η προσπάθεια μιας εκστρατείας που στοχεύει να γιγαντωθεί η κοινωνική ανοχή στο φαινόμενο των ναρκωτικών.
Τι εννοούμε όταν λέμε ότι οι ισχύουσες πολιτικές σε συνδυασμό με το πώς ερμηνεύεται το κοινωνικό φαινόμενο των ναρκωτικών υποβαθμίζουν την πρόληψη; Αν ορίσουμε ως αποτελεσματικότητα της πρόληψης την μείωση της χρήσης ουσιών – την αποφυγή επαφής με τα ναρκωτικά ή την μείωση θετικής στάσης απέναντι στις ουσίες – ας αναρωτηθούμε αν το πετυχαίνουμε σε μια περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα που τα ναρκωτικά διαφημίζονται ως «φάρμακο για πάσα νόσο» και ως μέσω προσέλκυσης επενδύσεων.
Λέμε καθαρά ότι η ανάγκη για κέρδος είναι αυτή που έντεχνα ενισχύει στην κοινωνική συνείδηση την αθώωση των ναρκωτικών και παράλληλα υποδαυλίζει την πρόληψη.
Η δική μας αντίληψη – πολυπαραγοντικό – όχι στατικό
Η δικής μας ανάλυση ως ΕΣΥΝ για την πάλη ενάντια στις εξαρτήσεις εδράζεται από τη θέση που πρέπει να κατέχει ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον, δηλαδή στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής, ως παραγωγός του κοινωνικού πλούτου για την ικανοποίηση των αναγκών του.
Η χρήση και η εξάρτηση από τα ναρκωτικά ως φαινόμενο δεν είναι κάτι στατικό, αλλά ως κοινωνικό φαινόμενο αντικειμενικά είναι σε διαρκή εξέλιξη και εναλλαγή. Η κοινωνική δομή παίζει καθοριστικό ρόλο στη χρήση ουσιών και οι αλλαγές που συντελούνται σε αυτήν επηρεάζουν τη χρήση ουσιών τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά.
Αυτό το στοιχείο είναι βασικό για το πως προσεγγίζουμε το κοινωνικό φαινόμενο της χρήσης και της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες – μελετώντας το ως ακραίο πολυπαραγοντικό φαινόμενο κοινωνικής αλλοτρίωσης, – που αντανακλά τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής που το εξετάζουμε.
Από διαφορετική αφετηρία μπαίνει ο κάθε άνθρωπος στη χρήση ουσιών, όπως και με διαφορετικό τρόπο ερμηνεύεται η χρήση σε κάθε διαφορετική ιστορική περίοδο.
Πάντα υπάρχει όμως μια κοινή παράμετρος στο σύγχρονο κόσμο που γιγαντώθηκε και η διάδοση τους, – η κοινωνική αποξένωση, η αποκοινωνικοποίηση, η παθητική στάση για τη ζωή και τις αιτίες που με έστρεψαν στη χρήση.
Το φαινόμενο των ναρκωτικών είναι πολύπαραγοντικο και έχει κοινωνικές, ιστορικές, οικονομικές, ψυχολογικές, πολιτισμικές, βιολογικές διαστάσεις
και εδράζεται ως προς τις αιτίες και τη διάδοση του στις σχέσεις παραγωγής της κοινωνίας που προτάσσει το κέρδος ως βασικό νόμο κίνησης της και όχι την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου.
Η χρήση και η εξάρτηση από ναρκωτικά θέτει εμπόδια στη δυνατότητα να γνωρίζει ο άνθρωπος την θέση του μέσα στην κοινωνία και με βάση τη θέση του αυτή να δρα συνειδητά.
Χρήση ουσιών και συνειδητή δράση είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Είναι έννοιες ασυμβίβαστες γιατί το κύριο στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης είναι η κοινωνικότητα του ανθρώπου, ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν και σε αυτή τη σφαίρα διαμορφώνεται η προσωπικότητα και η δράση του, σε άμεση αλληλεπίδραση με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον.
Έτσι και το φαινόμενο της τοξικοεξάρτησης, αν θέλουμε να το προσεγγίσουμε ολοκληρωμένα, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις κοινωνικές σχέσεις μέσα στις οποίες αυτό διαμορφώνεται και πάνω σ αυτή τη βάση να σχεδιάζουμε τις στρατηγικές πρόληψης και θεραπείας.
Για παράδειγμα:
- σήμερα σχεδόν 1 στους 2 χρήστες που έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα θεραπείας ήταν μακροχρόνια άνεργοι πριν τη χρήση,
- το 45% έχει εγκαταλείψει τη βασική εκπαίδευση πριν την εξάρτηση,
- η πλειοψηφία των φτωχών εξαρτημένων γυναικών έχει σχέση με την πορνεία.
Ρωτάμε_ _Αυτός ο τρόπος ζωής ήταν ατομικές επιλογές ή είναι η καθημερινότητα που προσφέρει απλόχερα η σημερινή κοινωνία;
Από ατομική επιλογή δε δουλεύει κάποιος, από ατομική επιλογή ο νέος πτυχιούχος κάνει τελείως άσχετο επάγγελμα από αυτό που σπούδασε, από ατομική επιλογή ένας μαθητής εγκαταλείπει το σχολείο στα 13 με 14 έτη, ή από ατομική επιλογή εκπορνεύεται μια γυναίκα;
Πάντως για τους περισσότερους χρήστες ουσιών κάποιες επιλογές ήταν ήδη προδιαγεγραμμένες και αυτό εκφράζεται σε όλη τη σφαίρα της κοινωνικής ζωής τους που συντελείται έξω από τη δική τους επιθυμία.
Η σχέση του ατόμου και η επαφή του με μια ουσία είναι μια σχέση που καθορίζεται κοινωνικά μέσα από τη διαδρομή προσωπικότητα, κοινωνικό περιβάλλον, πιθανή στιγμή της επαφής με την ουσία.
Είναι μια κοινωνική σχέση που μάλιστα απαντά σε ποια κοινωνία, με τι προσωπικότητες είναι πιο πιθανό να γενικευτεί αυτή η σχέση.
Η θέση μας πατά στο τρίπτυχο : Πρωτογενής Πρόληψη – θεραπεία – κοινωνική επανένταξη.
Για εμάς η Πρόληψη δεν είναι απλά η ενημέρωση, αλλά η προβολή, η ενίσχυση ενός τρόπου ζωής που θα ολοκληρώνει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα.
Για εμάς πρόληψη σημαίνει συλλογική δράση, σημαίνει αθλητισμός και πολιτιστική δημιουργία, σημαίνει μόρφωση και σταθερή εργασία, σημαίνει αλληλεγγύη, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, ενίσχυση της ικανότητας στη λήψη αποφάσεων χωρίς ατομισμό, ενίσχυση της άρνησης σε στάσεις ζωής που θέτουν σε κίνδυνο το ίδιο το άτομο αλλά και το κοινωνικό σύνολο.
Για εμάς η Πρόληψη πρέπει να έχει στο επίκεντρο τις αιτίες που σε οδηγούν στη χρήση και πάνω εκεί να χτίζει τους περιοριστικούς παράγοντες προς τη χρήση και την εξάρτηση.
Όπως το φαινόμενο της τοξικομανίας ως κοινωνικό φαινόμενο δεν είναι στατικό – έτσι και η πρόληψη ή θεραπευτική του αντιμετώπιση δεν μπορεί να είναι να είναι στατικά.
Ο ρόλος του σχολείου στην Πρόληψη
Το σχολείο εξ αντικειμένου είναι φορέας Πρόληψης: γιατί έχει κανόνες – υποχρεώσεις και δικαιώματα – δομημένο πρόγραμμα – θέτει όρια – είναι φορέας κοινωνικοποίησης – διαπαιδαγωγεί – διαπλάθει προσωπικότητες.
Το σχολείο μπορεί να ενισχύσει
- Την έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση για τις αρχές της πρόληψης.
- Την προώθηση προσωπικής και κοινωνικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη συναισθηματικών, γνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και την αύξηση της αντίστασης απέναντι στις εξαρτήσεις.
- Την προώθηση και υιοθέτηση υγιών στάσεων ζωής και
- Την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων ως προς τη χρήση ουσιών και τη μείωση παραγόντων κινδύνου.
Κυρίως όμως, πρέπει να τονίσουμε πάλι ότι, ο στρατηγικός στόχος της πρωτογενούς πρόληψης συνοψίζεται στην πρόταση ενός τρόπου ζωής δημιουργικού, με αξίες, στόχους, που μέσα από τη συλλογικότητα θα ενισχύεται και θα ολοκληρώνεται η προσωπικότητα .
Δηλ. με άλλα λόγια η πρωτογενής πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στη σύνδεση των επιμέρους ικανοτήτων των νέων ανθρώπων σε μια ενιαία και ολοκληρωμένη προσωπικότητα – κάτι που οφείλει να κάνει και το σχολείο.
Μέσα από αυτό το πρίσμα εξετάζουμε και το ρόλο του Σχολείου στην πρόληψη.
Θέτουμε τον προβληματισμό σε δύο κομβικά στοιχεία τα οποία συσχετίζονται με τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και την παραβατικότητα : την εκπαιδευτική αποτυχία και τη σχολική διαρροή. Χωρίς να σημαίνει απαραίτητα ότι αυτά έχουν μια γραμμική σχέση με τη χρήση ουσιών, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά.
Οι μελέτες σε χρήστες που έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα θεραπείας δείχνουν ότι όσοι εκλάμβαναν τη σχέση τους με το σχολείο ως αποτυχημένη (χαμηλοί βαθμοί, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κακές κοινωνικές σχέσεις με συνομήλικους, κακές σχέσεις με εκπαιδευτικούς) ξεκίνησαν τη χρήση από τα 13 με 14 έτη – ενώ όσοι εγκατέλειψαν το σχολείο κυρίως λόγω οικονομικών αιτιών (από φτωχή οικογένεια, έπρεπε από πολύ μικροί ηλικία να βρουν δουλειά για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα) ξεκίνησαν τη χρήση σε μεγαλύτερη ηλικία κοντά στα 17 με 18 έτη.
Τι κρατάμε ως στοιχείο: ότι το σχολείο όταν συγκρατεί έναν μαθητή στις τάξεις του είναι παράγοντας επιβραδυντικός για τη χρήση αρκεί η σχολική αποτυχία και η σχολική διαρροή να μην εκλαμβάνονται ως ατομική αποτυχία, αλλά ως αποτυχία της ίδιας της κοινωνίας, δηλαδή ως στοιχεία που έχουν άμεση σχέση με την κοινωνική δομή.
Οι αποτυχίες τραυματίζουν τόσο την εικόνα που έχει ο μαθητής για τον εαυτό του όσο και την εικόνα που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Όταν μάλιστα τις χρεώνεται προσωπικά, επειδή επικρατεί η άποψη ότι η κύρια αιτία τους είναι η δική του ανικανότητα, τότε οι αποτυχίες μπορούν να παίξουν ανασταλτικό ρόλο στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και να συμβάλουν τελικά στη διαμόρφωση νέων ανθρώπων με χαμηλή αυτοεκτίμηση, που είναι ευάλωτοι, αδύναμοι να αντιδράσουν στην αδικία, να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και τις προκλήσεις. Μπορούν να οδηγηθούν σε περιθωριοποίηση, ακόμα και σε παραβατικές συμπεριφορές.
Η σχολική αποτυχία εκλαμβάνεται από τους ίδιους ή τον κοινωνικό τους περίγυρο ως φυσιολογικό γεγονός, καθώς, όπως ισχυρίζονται, οι μαθητές που «δεν παίρνουν τα γράμματα», δεν μπορούν από τη φύση τους να αποκτήσουν μια ποιοτική ολόπλευρη γενική μόρφωση. Πρόκειται για την επαναφορά του γνωστού ιδεολογήματος περί «χαρισμάτων» και «έμφυτων ικανοτήτων», που στηρίζεται στη βιολογικοποίηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ανθρώπου, χωρίς ν’ αναγνωρίζει το ρόλο των οικονομικών – κοινωνικών παραγόντων και το ρόλο που μπορεί να παίξει το σχολείο στην ανάπτυξή τους.
Επομένως:
- Το σχολείο, μέσα από το περιεχόμενο και τη λειτουργία του, πρέπει να δημιουργεί συνθήκες που θα κάνουν πιο ενδιαφέρουσα και ευχάριστη την παιδική και εφηβική ζωή. Να φροντίζει ώστε οι μαθητές να απολαμβάνουν με τρόπο δημιουργικό τις χαρές που προσφέρει η ηλικία τους, μέσα από τη σχολική ζωή αλλά και με την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου τους.
- Απαραίτητη προϋπόθεση για να λειτουργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο το σχολείο είναι το κατάλληλα προετοιμασμένο διδακτικό προσωπικό μέσα από προγράμματα τακτικής επιμόρφωσης. Στα οποία εκτός των άλλων θα πρέπει να δίνεται έμφαση στην αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών και της παραβατικής συμπεριφοράς, καθώς και στην οργάνωση της πρόληψης κατά των εξαρτήσεων, στην αντιμετώπιση παιδιών που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα ή που βρίσκονται στην αρχή της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών.
- Είναι αναγκαίο να διορισθούν στα σχολεία ειδικοί επιστήμονες επιφορτισμένοι με τη στήριξη των μαθητών. Να λειτουργεί στο σχολείο ειδική διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από σχολικό ψυχολόγο, γιατρό γενικής ιατρικής, νοσηλευτή, κοινωνικό λειτουργό. Η ομάδα αυτή, με ευθύνη του κατάλληλα εκπαιδευμένου καθηγητή, θα παρεμβαίνει για την υποστήριξη των παιδιών που παρουσιάζουν δυσκολίες, αλλά και θα βοηθά συμβουλευτικά το έργο του διδακτικού προσωπικού και τον γονιών.
- Να στηριχθεί το μάθημα της φυσικής αγωγής στα σχολεία. Να προωθούνται μέσω της άθλησης οι αξίες της συλλογικότητας, της ευγενούς άμιλλας και της αγωνιστικής στάσης ζωής. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι ακόμα και σε ερασιτεχνικά πρωταθλήματα μικρών ηλικιών έχει διαπιστωθεί εκτεταμένη χρήση αναβολικών.
- Η ερασιτεχνική πολιτιστική δημιουργία (θεατρικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά προγράμματα, μουσικά σχήματα, κλπ) – αυτό που συχνά αποκαλούμε «εξωταξικές» δραστηριότητες – αναδεικνύει την προσωπικότητα του μαθητή. Είναι απίστευτο πόσο διαφορετικοί εμφανίζονται σ’ αυτές οι μαθητές. Οι δειλοί, οι συνεσταλμένοι, οι αδιάφοροι, οι μάγκες και οι φασαριόζοι μαθητές, γίνονται θαρραλέοι και πρωτοπόροι σε δράση.
- Όπως επίσης, μέσα από προγράμματα «Αγωγής Υγείας», για τη διατροφή, το κάπνισμα, το αλκοόλ, τις εξαρτήσεις, κλπ. να τους βοηθήσουμε να υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και συμπεριφοράς.
- Να προτρέψουμε τους μαθητές μας να οργανώσουν εκδηλώσεις αλληλεγγύης (ρούχα, τρόφιμα, βιβλία, κλπ) για τους συμμαθητές τους που δοκιμάζονται.
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τα στάδια της χρήσης στις μαθητικές ηλικίες.
- το στάδιο του πειραματισμού στα 13 με 14 έτη ο νέος πειραματίζεται με τις ουσίες, ανακαλύπτει ότι μπορούν να του αλλάξουν τη διάθεση, έχει ακόμα φόβο αλλά δοκιμάζει. Είναι η περίοδος που πειραματίζεται κυρίως με κάνναβη και εισπνεόμενες ουσίες (πχ κόλλες, βενζίνη), ξεκινούν οι πρώτες αλλαγές στη σχολική επίδοση και οι πρώτες απουσίες από το σχολείο. Σ’ αυτή τη φάση η οικογένεια και το σχολείο ακόμα δεν αντιλαμβάνονται την εμπλοκή του παιδιού με τις ουσίες. Ο νέος βρίσκει μέσα από τις ουσίες τις πρώτες απαντήσεις κυρίως στη μοναξιά, στις σκέψεις που τον βασανίζουν και τις «μαύρες του» αφού διαμορφώνει την ψευδαίσθηση ότι γίνεται πιο φιλικός, ότι μπορεί να αγαπά όλο τον κόσμο, βρίσκει την ησυχία του, δεν το νοιάζει τίποτα, ξεχνά τις σκοτούρες.
- το στάδιο της κοινωνικής χρήσης στα 14 με 15 έτη πλέον σπάει το φόβο με τις ουσίες, το προβάλλει στο στενό του περιβάλλον κυρίως στους συμμαθητές του, δεν έχει συστολές να αναφέρει ότι κάνει χρήση, πλέον βλέπει τις ουσίες ως λύση στα προβλήματα του και αναζητά συνομήλικους με κοινή στάση προς τη χρήση ουσιών, αλλάζει λοιπόν τις παρέες του. Είναι η περίοδος που πειραματίζεται με χάπια, ηρωίνη, κοκαΐνη, εντείνεται η μειωμένη επίδοση στο σχολείο και το ενδιαφέρον γι αυτό και συστηματοποιούνται οι απουσίες από το σχολείο και τις άλλες ασχολίες που είχε που πλέον ούτε σ’ αυτές βρίσκει ενδιαφέρον. Σ’ αυτή τη φάση η οικογένεια βλέπει την αλλαγή στη ζωή και τη διάθεση του παιδιού αλλά δεν παρεμβαίνει είτε γιατί αρνείται να δεχτεί ότι το δικό της παιδί έχει σχέση με τα ναρκωτικά, είτε γιατί δεν ξέρει πώς να χειριστεί αυτές τις αλλαγές, είτε γιατί βλέπει αυτές τις αλλαγές ως έκφραση της εφηβείας.
- το στάδιο της λειτουργικής χρήσης μετά τα 15 έτη όπου η χρήση ουσιών είναι πλέον συστηματική, έχει ενταχθεί ως κομμάτι της ζωής του, η χρήση έχει θεωρητικοποιηθεί ως λύση σε κάθε του πρόβλημα. Όλος ο χρόνος του, η δράση του, η στάση ζωής του κινείται γύρω από τα ναρκωτικά, εγκαταλείπει κάθε άλλη δραστηριότητά του και κυρίως το σχολείο. Σ’ αυτή τη φάση η οικογένεια έρχεται σε πρώτη φάση αντιμέτωπη με το πρόβλημα και στις περισσότερες περιπτώσεις ακόμα προσπαθεί να το χειριστεί μόνη της με τιμωρητικά και περιοριστικά μέσα μη θέλοντας να δημοσιοποιηθεί το πρόβλημα
- το στάδιο της εξάρτησης μετά τα 16 έτη όπου πλέον χωρίς χρήση ναρκωτικών δεν μπορεί να λειτουργήσει ο νέος άνθρωπος, τα ναρκωτικά είναι μια σταθερά στη ζωή του και στην καθημερινότητα του, τα πάντα κινούνται γύρω από την εξασφάλιση της ουσίας, δεν υπάρχει κανένα άλλο ενδιαφέρον στη ζωή του.
Βλέποντας τα στάδια της χρήσης, ένα βασικό συμπέρασμα που εξάγεται είναι η έλλειψη κινήτρου και ενδιαφέροντος για τη ζωή που διαμορφώνει σταδιακά η εμπλοκή με τα ναρκωτικά στο νέο άνθρωπο.
Και εδώ μπορεί και πρέπει να είναι καταλυτικός ο ρόλος του σχολείου – όχι μόνο να δίνει στο νέο την αγάπη για τη γνώση – δηλαδή μόρφωση αλλά και αγάπη για γνώση της ίδιας της ζωής και κατανόηση της εξέλιξης της – στη διαμόρφωση υγειών κοινωνικών σχέσεων που ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μέσα από την ουσιαστική κοινωνική συναναστροφή – πως το σχολείο δίνει πραγματικά εφόδια και κίνητρο για τη ζωή σε έναν νέο άνθρωπο.
Θεωρούμε ότι πρόληψη στο σχολείο πρέπει να είναι διαρκής – να ξεκινά από την προσχολική αγωγή να έχει συνέχεια που σχετίζεται με την ίδια την αναπτυξιακή διαδικασία των μαθητών – να έχει αποδέκτες όλη τη σχολική κοινότητα – δηλαδή εκπαιδευτικούς και γονείς όχι μόνο τους μαθητές και στον πυρήνα της να βρίσκεται η αιτιολογία της πιθανής εμπλοκής λαμβάνοντας υπ όψη τα ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της ομάδας που απευθύνεται κάθε φορά.
Για παράδειγμα ο ρόλος του δασκάλου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευσης είναι καταλυτικός γιατί αντικειμενικά λειτουργεί ως πρότυπο για το μικρό μαθητή – είναι μια αυθεντία στα μάτια του μαθητή – άρα το μήνυμα του δασκάλου μπορεί πολλές φορές να διαμορφώνει στάση ζωής σε έναν μικρό μαθητή. Το σημειώνουμε το στοιχείο αυτό γιατί είναι σημαντική η μετάβαση από το Δημοτικό προς το Γυμνάσιο, από την παιδικότητα στην προεφηβεία, άρα και τα εφόδια αλλά και οι κοινωνικές δεξιότητες με τις οποίες γίνεται αυτή η μετάβαση για έναν μαθητή.
Από την άλλη φαίνεται ότι ο πειραματισμός με τα ναρκωτικά ξεκινά κυρίως στο Γυμνάσιο, άρα είναι σημαντικό η πρόληψη να έχει κέντρο άξονα τη μετάβαση από το Πρωτοβάθμια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Επίσης οι εκπαιδευτικοί στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στο χειρισμό και στην κινητοποίηση μαθητών και των οικογενειών τους όταν ένας έφηβος αρχίζει και πειραματίζεται με τις ουσίες ώστε να μη βαθύνει η σχέση αυτή. Άρα είναι σημαντικό η εκπαίδευση και η στήριξη των εκπαιδευτικών για να μπορούν να επιτελέσουν αυτό το έργο ως παιδαγωγοί.
Επίσης είναι σημαντικό τα προγράμματα μέσα στην σχολική τάξη να ενισχύουν την ομαδικότητα, την αλληλεγγύη, την συνύπαρξη μεταξύ των μαθητών, ειδικά στην εφηβεία. Όσο σημαντικός είναι ο ρόλος των ομότιμων ως επιρροή για αρνητικές συμπεριφορές όπως και η επαφή με τις ουσίες – τόσο εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος των ομότιμων δηλ της παρέας, των φίλων, των συμμαθητών για να στηρίξουν έναν μαθητή όταν έχει ένα πρόβλημα. Εξ άλλου οι περισσότερες έρευνες συγκλίνουν ότι ένας έφηβος όταν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ή μια σοβαρή δυσκολία συνήθως πρώτα το εκμυστηρεύεται στους φίλους του και αυτοί είναι το πρώτο δίχτυ ασφαλείας για τα προβλήματα του, και μετά η οικογένεια.
Είναι σημαντικό για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων πρόληψης στα πλαίσια της σχολικής ζωής να λαμβάνεται υπ όψη όπως είπαμε η αναπτυξιακή πορεία των μαθητών/ Για παράδειγμα:
- Στο Νηπιαγωγείο πρέπει να δίνεται έμφαση στην αντιμετώπιση πχ της επιθετικής συμπεριφοράς, στις χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες, στο μοίρασμα συναισθημάτων σε μια περίοδο που τα παιδιά ακόμα δυσκολεύονται να απογαλακτιστούν από το στενό οικογενειακό περιβάλλον.
- Στο Δημοτικό θα πρέπει να στοχεύουν τα προγράμματα στη βελτίωση της ακαδημαϊκής και κοινωνικοσυναισθηματικής μάθησης και να αντιμετωπίζουν την επιθετικότητα, τη σχολική αποτυχία και τη σχολική διαρροή.
- Στους έφηβους μαθητές Γυμνασίου Λυκείου η πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στην επικοινωνία, στις σχέσεις με τους συνομηλίκους, στην αυτοεκτίμηση, στην αντίσταση στη χρήση ουσιών.
Για τους γονείς είναι σημαντικό η λειτουργία Σχολών Γονέων όπου εκεί θα μπορούν αν εμβαθύνουν στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους, στους χειρισμούς ζητημάτων χωρίς συγκρούσεις, στην κατανόηση της παιδικής και εφηβικής ψυχοσύνθεσης, στη διατήρηση των ορίων, κ.α.
Επίλογος
Ειδικά σήμερα που έντεχνα πλασάρουν ως προοδευτικό ότι πιο συντηρητικό και αναχρονιστικό υπάρχει: την υποταγή στα όρια ενός συστήματος που σου λέει ότι “ελευθερία” είναι η φυγή από την πραγματικότητα, και σου μαθαίνει να μην αντιδράς και γι αυτό να κλείνεσαι στο καβούκι σου – εμείς αντιτάσσουμε ότι προοδευτικό είναι να κρατάς τη ζωή στα χέρια σου, όχι να την παραδίνεις!
Το μήνυμα που πρέπει να δώσουμε στους νέους ανθρώπους είναι ότι πραγματικά προοδευτικό είναι
- να μπορείς να σηκώνεις κεφάλι,
- να καθορίζεις εσύ τη ζωή σου, με γνώση των απαιτήσεων της ζωής, με τη δράση σου για να ανοίγεις νέους δρόμους για σένα και τους γύρω σου,
- με το μυαλό σου καθαρό να σχεδιάζει και να ονειρεύεται το μέλλον,
- να μπορείς να ξεκλειδώνεις την πραγματική ουσία στη ζωή που σου φέρνει την χαρά, την διάθεση, στιγμές πραγματικής χαλάρωσης αλλά και τη δύναμη να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες.
Δεν αντιμετωπίζουμε φοβικά το ζήτημα των ναρκωτικών αλλά με βάση την επιστημονική μελέτη και κυρίως με βάση την κοινωνικότητα του ανθρώπου, το ρόλο του στην κοινωνική οργάνωση και τις ανάγκες του.
Πάνω από όλα η στάση απέναντι στα ναρκωτικά είναι στάση απέναντι στη ζωή και το μέλλον, στο που «τοποθετεί» καθένας τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.
Έχουμε μέτωπο ενάντια σε ό,τι βάζει σε κίνδυνο το μυαλό και την ψυχή – σε ό,τι αφήνει τον άνθρωπο χωρίς απαιτήσεις από την ζωή.
Για αυτό παλεύουμε για μια ΖΩΗ ΟΛΟΚΛΗΡΗ και ΟΧΙ με ΔΟΣΕΙΣ.
*Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στη εκδήλωση που διοργάνωσε το Παράρτημα Χανίων του ΕΣΥΝ και η Ένωση Γονέων και Κηδεμόνων του δήμου Χανίων, στις 29/1/2023, από τον Παναγιώτη Κατηφέ, κοινωνιολόγο, σύμβουλο εξαρτήσεων, αντιπρόεδρο του ΕΣΥΝ και πρόεδρο της ΑΣΓΜΕ.