Παρέμβαση στην Ημερίδα ΟΓΕ – ΕΣΥΝ στις 22.10.2017
*Λία Αποστολοπούλου
Έχει ήδη αναφερθεί και στις προηγούμενες ομιλίες, πως η χρήση ουσιών είναι ένα πολυαιτιακό και πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο, καθώς οι αιτίες που οδηγούν στην εξάρτηση από ψυχοτρόπους ουσίες είναι πολλές και διαφορετικές. Ωστόσο, η εγκατάσταση της τοξικομανίας, σύμφωνα με το τρίγωνο της εξάρτησης του Olivenstein, αποτελεί προϊόν της συνάντησης μιας ουσίας με μια συγκεκριμένη ελλειμματική προσωπικότητας σε μια συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική στιγμή. Μπορούμε να καταλάβουμε πως δεν μπορεί να υπάρξει εξάλειψη της τοξικομανίας σαν κοινωνικό φαινόμενο, στην σημερινή κοινωνία. Δεν γίνεται όμως, από την άλλη πλευρά, να σταθούμε μοιρολατρικά απέναντι στο πρόβλημα.
Το κυριότερο στοιχείο για την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η πρόληψη, στην οποία και χρειάζεται να εστιάσουμε.
Η πρόληψη, δεν ταυτίζεται με την ενημέρωση, δεν σταματά εκεί. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι αρκετό στις σημερινές συνθήκες. Πρόληψη είναι η προσπάθεια εντοπισμού και καταπολέμησης όλων των αιτιών που γεννούν και αναπαράγουν το πρόβλημα. Ιδιαίτερη θέση μέσα στην πρόληψη κατέχει η πρωτογενής πρόληψη που στόχο έχει τη διαμόρφωση θετικής και συγκροτημένης προσωπικότητας που να μπορεί να πει όχι στα ναρκωτικά, ναι στη ζωή. Είναι η διαδικασία εκπαίδευσης των παιδιών και των νέων σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες για να μπορούν να αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις και τις δυσκολίες της ζωής. Θα στοχεύει στην κοινωνικοποίηση, στη δραστηριότητα του νέου ατόμου, μέσω του αθλητισμού, της επαφής με τον πολιτισμό κλπ. Είναι η πρόταση ενός άλλου τρόπου ζωής με ενδιαφέροντα, αξίες, στόχους, συλλογικότητα, αξιοπρέπεια!
Χρειάζεται οι παρεμβάσεις πρωτογενούς πρόληψης να απευθύνονται στο σύνολο του νεανικού πληθυσμού, πριν να εκδηλωθεί το πρόβλημα, με στόχο τον περιορισμό της ζήτησης. Δεν πρέπει να εστιάζουμε όμως μόνο στους νέους αλλά σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Θα πρέπει να δίνεται έμφαση τόσο στο άτομο όσο και στο περιβάλλον του (οικογένεια, σχολείο, ΑμεΑ κ.λπ.) και να λαμβάνονται υπόψη τις ιδιαιτερότητες που εμφανίζουν τα διάφορα γεωγραφικά επίπεδα της χώρας, η εμπορία, η διακίνηση, η προσφορά, η ζήτηση και η χρήση ουσιών.
Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης σήμερα στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης, τα οποία λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς. Παρεμβάσεις υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας, κυρίως μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων (ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ).
Η πλειονότητα των παρεμβάσεων πρόληψης δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της πρόληψης των επικίνδυνων συμπεριφορών και της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας.
Προσεγγίζουν το πρόβλημα κυρίως από την ψυχολογική του πλευρά εστιάζοντας στο ρόλο της οικογένειας και του στενού κοινωνικού περιβάλλοντος. Κυρίως όμως δεν ακολουθούν έναν κεντρικό σχεδιασμό και είναι αποσπασματικές χωρίς συνέχεια και έλεγχο των αποτελεσμάτων. Επιπλέον εφαρμόζονται σε ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά) οι παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν τη σχολική χρονιά 2014 – 2015 στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση εφαρμόστηκαν στο 7,7% των σχολείων και στο 5,1% των μαθητών και στην δευτεροβάθμια στο 20,7% των σχολείων και στο 6,3% των μαθητών.
Τα Κέντρα Πρόληψης σήμερα, παρά τις προσπάθειες των εργαζομένων, ασφυκτιούν και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες. Υποβαθμίζεται ο ρόλος τους από το απαράδεχτο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους και την υποχρηματοδότηση, αφού το υπουργείο Υγείας, έχει περικόψει κατά 50% τη χρηματοδότηση τους από το 2011.
Αυτή τη στιγμή, όχι μόνο δεν υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός, αντιθέτως, ο νόμος για την αποποινικοποίηση των ναρκωτικών ήρθε να χειροτερέψει τις συνθήκες στον τομέα τόσο της πρόληψης, όσο και της απεξάρτησης και της επανένταξης, αφού αναθέτει τους τομείς αυτούς και σε ιδιώτες. Δίνεται το δικαίωμα να καταρτίζουν προγράμματα πρόληψης η Εκκλησία, οι ΟΤΑ, συνδικαλιστικοί φορείς, καθώς και οποιοσδήποτε κρατικός ή ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός φορέας. Το κράτος μεταβιβάζει λοιπόν στους ιδιώτες τη δική του αποκλειστικά ευθύνη για καθέναν από τους κρίκους της αλυσίδας που αφορά στην τοξικοεξάρτηση. Στην πραγματικότητα δίνεται κι επίσημα πλέον η δυνατότητα όποιος θέλει να ανοίξει τη δική του «επιχείρηση – πρόληψης», υπονομεύοντας έτσι το κεκτημένο ακόμη και αυτής της υπάρχουσας δημόσιας και δωρεάν πρόληψης.
Οι θέσεις μας για την πρόληψη
Η πρωτογενής πρόληψη οφείλει να είναι μέρος ενός ευρύτερου κεντρικού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών, με ενιαία φιλοσοφία και αντίληψη, που θα περιλαμβάνει Πρόληψη – Θεραπεία – Κοινωνική Επανένταξη – Έρευνα – Αξιολόγηση.
ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Να στηριχθούν (θεσμικά, οικονομικά, κ.λπ.) και να αναπτυχθούν τα κέντρα πρόληψης. Δημιουργία τόσων κέντρων πρόληψης όσα έχει ανάγκη ο τόπος.
- Να διασφαλισθεί η στήριξη της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης των εργαζομένων στα κέντρα πρόληψης.
- Να γίνουν οι απαραίτητες προσλήψεις μόνιμου προσωπικού στις δομές πρόληψης και να εξασφαλισθούν κίνητρα, θεσμικά, επιστημονικά, οικονομικά στους εν λόγω εργαζόμενους.
- Ανάπτυξη της δράσης των κέντρων πρόληψης και διασύνδεση της δράσης τους με τους φορείς που δραστηριοποιούνται στην απεξάρτηση. (συμβουλευτικών σταθμών, κέντρα υγείας, κέντρα ψυχικής υγείας, κ.λ.π.)
- Να σχεδιασθούν και να υλοποιηθούν ειδικά προγράμματα:
α. Για παιδιά και εφήβους:
- Για την αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής.
- Για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων.
- Για την φροντίδα των κακοποιημένων παιδιών.
- Για τη ενδοσχολική βία.
β. Για τη στήριξη της οικογένειας:
- Για τη στήριξη των ανέργων.
- Για την ενδοοικογενειακή βία.
Οι βασικοί άξονες όμως στους οποίους θα πρέπει να βασίζεται η πρωτογενής πρόληψη, δεν αφορούν μόνο τα κέντρα πρόληψης, αλλά και το σχολείο (π.χ. χρειάζεται με κεντρικό σχεδιασμό να εφαρμοστούν προγράμματα πρόληψης σε όλες τις βαθμίδες της παιδείας), τον αθλητισμό (π.χ. 1. Να στηριχθεί το μάθημα της φυσικής αγωγής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και να προωθηθούν οι αξίες της συλλογικότητας και της αγωνιστικής στάσης ζωής που είναι ταυτόσημες με την ευγενή άμιλλα και την άθληση. 2. Ο κεντρικός σχεδιασμός επιβάλλεται να περιλάβει και τον έλεγχο ντόπινγκ (φαρμακοδιέγερση) στον αθλητισμό, καθώς έχει διαπιστωθεί χρήση ουσιών ακόμα και σε ερασιτεχνικά πρωταθλήματα μικρών ηλικιών), τον πολιτισμό (π.χ. 1. Η συμμετοχή και η ερασιτεχνική πολιτιστική δημιουργία να προαχθούν και να στηριχθούν με ειδικό νομοθετικό πλαίσιο και επαρκή χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό. 2. Τα Μ.Μ.Ε πρέπει να έχουν εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, να αποτελούν χώρο ελευθερίας λόγων και έργων, να προάγουν την δημιουργική έκφραση, την αντικειμενική ενημέρωση και να αναπτύσσουν την κριτική σκέψη).
Δράσεις πρόληψης
Η πρόληψη, όπως και συνολικά η πάλη ενάντια στα ναρκωτικά, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί υπόθεση μόνο των ειδικών. Η αποκλειστικώς ιατρική προσέγγιση του προβλήματος της χρήσης ουσιών δημιουργεί προβλήματα, διότι, μεταξύ άλλων, εστιάζει μόνο στο σύμπτωμα και όχι στην αντιμετώπιση των αιτιών που οδηγούν στη χρήση και στην εξάρτηση. Εκδηλώσεις σαν την σημερινή, μπορούν και πρέπει να γίνουν, για παράδειγμα, σε συνεργασία με εργατικά σωματεία χώρων που το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών είναι αυξημένο, λόγω των εξουθενωτικών ρυθμών εργασίας και των αντίξοων συνθηκών . Επιπλέον, οι σύλλογοι γονέων, οι σύλλογοι διδασκόντων θα πρέπει από κοινού με το ΕΣΥΝ να πραγματοποιήσουν παρεμβάσεις σε μαθητές και γονείς. Έχουμε θετική εμπειρία από κοινές δράσεις με σχολεία, καθώς πραγματοποιήσαμε πολυάριθμες παρεμβάσεις σε μαθητές και γονείς τα τελευταία χρόνια, τόσο στο πλαίσιο της δικής μας καμπάνιας «Σκληρά- Μαλακά», όσο και στο πλαίσιο της Θεματικής εβδομάδας που πραγματοποίησαν τα σχολεία την χρονιά που μας πέρασε. Πρέπει να αξιοποιήσουμε με αθλητικούς συλλόγους των περιοχών μας, την Χάρτα πρωτογενούς πρόληψης της ουσιοεξάρτησης που δημιουργήθηκε από κοινού από το ΕΣΥΝ και τον Σύλλογο Ελλήνων Ολυμπιονικών, θέτοντας τους βασικούς άξονες στους οποίους θα πρέπει να βασίζεται η πρωτογενής πρόληψη.
Τα αυξημένα ποσοστά ανεργίας, οι μισθοί πείνας, το πετσόκομα των δικαιωμάτων μας κ.ά., είναι προβλήματα που αφορούν και επηρεάζουν όλους και η συσχέτισή τους με την ουσιοεξάρτηση είναι μη αμφισβητίσημη. Άρα λοιπόν, η πάλη για μια ζωή με δικαιώματα πρέπει να δεθεί με την πάλη ενάντια στα ναρκωτικά. Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη μίας ευρύτερης κοινωνικής δράσης που θα διαπερνά όλες τις δομές και τη δράση του μαζικού λαϊκού κινήματος. Πρέπει να κινητοποιεί πλατιά κοινωνικά στρώματα, επιδιώκοντας την συμμετοχή κοινωνικών δυνάμεων μέσω της συνεργασία των φορέων πρόληψης με κοινωνικές, πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες οργανώσεις.
Παλεύουμε για μια κοινωνία ελεύθερη από ναρκωτικά
Και όχι με ελεύθερα Ναρκωτικά
*Λία Αποστολοπούλου
Ψυχολόγος – Ειδική Γραμματέας ΕΣΥΝ
